Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin, 1960’lı yıllardan bu yana süregiden kararlarını radikal biçimde değiştirerek, vicdani ret hakkını “inanç özgürlüğü” kapsamında yorumladığı kararının ayrıntıları belli oldu. AİHM, söz konusu kararında, bugüne kadar Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) “angarya yasağı” ile ilgili 4. maddesi kapsamında değerlendirdiği ve ülkelerin inisiyatifine bıraktığı “vicdani ret” hakkını, AİHS’nin “din ve vicdan özgürlüğü” ile ilgili 9. maddesi kapsamında değerlendirdi.

Radikal değişiklik

Karara göre, halen vicdani retçileri ağır biçimde cezalandıran Türkiye, zorunlu askerlik yapmak istemeyenler için alternatif hizmet yolları üretmezse seri AİHM mahkumiyetleri ile karşı karşıya kalacak. Avrupa Konseyi de Türkiye için yaptırım uygulama noktasına gelecek. AK Bakanlar Komitesi de Türkiye’den Aralık ayına kadar bu konuda gerekli değişiklikleri yapmasını istedi. İnsan Hakları Ortak Platformu’nun, yarın sunacağı İzlem adlı elektronik bülteninin “Vicdani red” özel sayısında, Türkiye’yi de etkileyecek olan “Ermenistan-Bayatyan kararı”nın tam metni ve sonuçları yer aldı.

2002-2003 yılları arasında Yehova Şahidi olması nedeniyle askerlik yapmak istemeyen, “vicdani retçi” olması nedeniyle cezaevine konulan Bayatyan’ın AİHM’de açtığı dava temmuzda sonuçlandı.  Dava nedeniyle savunma gönderen Ermenistan, başvurunun AİHS’nin din ve vicdan özgürlüğüne ilişkin 9. maddesi kapsamında değerlendirilemeyeceğini, AİHM’nin de geçmiş kararlarında bu yolu kullanmadığını belirtti. AİHM ise kararında, öncelikle, Ermenistan’ın işaret ettiği bu içtihadın değiştirilmesine gerek olup olmadığını tartıştı. Mahkemenin reform ve ilerleme yönünde bir engele dönüşmemesi gerektiği kaydedilerek, neden içtihat değişikliğine gidildiği anlatıldı.

Kararda, Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’nun ve AİHM’nin bugüne kadar, askerlik yapmayı reddeden vicdani retçilerle ilgili ülkeleri düzenleme yapmaya zorunlu kılmadığı anımsatıldı. AİHM, bu içtihadın tekrarlandığı son kararın 1995’te alındığını anımsatarak, geçen sürede hem Avrupa Konseyi üye devletlerinin iç hukuk düzenlerinde hem de uluslararası alanda önemli gelişmeler olduğuna dikkati çekti.
Kararda, 1995’ten sonra 19 devletin, vicdani ret hakkını iç hukuk düzenine soktuğu, gelinen noktada Türkiye ve Azerbaycan dışında bu hakkı tanımayan konsey üyesi ülke kalmadığı vurgulandı.

‘Fikirbirliği oluştu’
Tüm Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında fikir birliği oluştuğunun belirtildiği kararda, Ermenistan’ın da bu konuda tasarı hazırladığı ve yasalaştıracağı ifade edildi. BM ve AB’nin de vicdani ret hakkını tanıdığına işaret edilen kararda, Avrupa Konseyi içinde hem Parlamenterler Meclisi (AKPM) hem de Bakanlar Komitesi’nin üye devletlere vicdani ret hakkı tanımaları çağrısında bulunduğu ve bu hakkın tanınmasının örgüte yeni üyeler alınmasında bir ön koşul hâline geldiği ifade edildi.

İnanç özgürlüğü anlatıldı
Davanın açıldığı dönemde, 18-27 yaş arası erkeklere zorunlu askerlik yaptıran Ermenistan’ın askerliğe alternatif bir hizmet yolu sunmadığı anlatılan kararda, din ve vicdan özgürlüğünün, ateistler, agnostikler, septikler ve dinle ilgilenmeyenler için de değerli bir varlık olduğu vurgulanarak, şöyle devam edildi:
“İnanç özgürlüğü, diğerlerinin yanı sıra dini inançlara sahip olup olmama ve bir dinin gereklerini yerine getirip getirmeme özgürlüğünü de zorunlu kılar. Devletin tarafsız ve adil olma görevi, devletin dini inançların meşruluğunu veya bu inançların ifade edilme yollarını değerlendirmesine yol açacak herhangi bir yetkisiyle bağdaşmaz.”
Kararda, Ermenistan’daki sistemin, istisnalar sağlamadığı için dengeli olmadığı belirtilerek, herhangi bir zorunlu askerlik sisteminin yurttaşlar üzerine ağır bir yük getirdiği vurgulandı.

Türkiye’ye süre

Türkiye, vicdani retçi Osman Murat Ülke’nin askerlik yapmayı reddettiği için sürekli olarak cezalandırılması nedeniyle AİHM tarafından tazminata mahkum edilmişti. bianet’te yer alan habere göre, cezaevine girmemek için halen kaçmak zorunda kalan Ülke’nin mağduriyetinin giderilmesini isteyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Türkiye’nin benzeri ihlalleri önlemek için yasal önlem almasını ve komitenin Aralık toplantısından önce, olası düzenlemeleri kabul takvimi ile birlikte bildirmesini istedi.
Eski AİHM Yargıcı ve CHP milletvekili Rıza Türmen de kararın tüm üye ülkeler için bağlayıcı olduğunu belirterek, ülkelerin, askerliğe alternatif hizmet yolları üretmesi gerektiğini, bunların ağır olup olmamasına ise AİHM tarafından müdahale edilmediğini kaydetti.
milliyet.com