24 Haziran 2018 Seçimleri, ÖN DEĞERLENDİRME RAPORU

A- Seçim Takvimi Öncesi ve Seçim Takvimi Süreci

Seçimlerdeki çalışmalarımızın çerçevesini belirleyen 298 sayılı Kanun’da, 16 Mart 2018 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 7102 sayılı “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile önemli değişiklikler yapıldı. Söz konusu kanunun kabulüyle; il seçim kurulu başkanının veya valinin talebi üzerine Yüksek Seçim Kurulu tarafından sandıkların taşınması ve sandık bölgeleri ile muhtarlık seçimleri hariç olmak üzere seçim bölgelerinin birleştirilmesi, yatağa bağımlı seçmenler için getirilen seyyar sandık uygulamasının hayata geçirilmesi, sandık kurulu başkanlarının kamu görevlileri arasından belirlenmesi, sandık alanı kavramının mevzuattan çıkarılması, kolluk kuvvetinin seçmen ihbarı üzerine sandık çevresine gelebilmesi, sandık kurulu mührü taşımayan zarfların ve (belli koşullarda) oy pusulalarının geçerli sayılması, siyasi partilerin milletvekili genel seçimlerine ittifak içerisinde katılabilmesi gibi pek çok esaslı değişiklik yürürlüğe girdi. Oy ve Ötesi olarak, kanun değişikliklerinin getirdiği yeniliklerin uygulama usul ve esaslarını belirleyecek genelgeye ilişkin önerilerimizi, Yüksek Seçim Kuruluna bir dilekçe ile sunduk. Bu süreçte, Türkiye Büyük Millet Meclisinin, milletvekili genel seçimlerinin yenilenmesine dair 20 Nisan 2018 tarih ve 1183 sayılı kararı, Resmî Gazete’nin aynı tarihli, 30397 Mükerrer sayılı nüshasında yayımlandı. Bunun üzerine, Yüksek Seçim Kurulu, ittifak oylaması da dâhil olmak üzere değişen kanun hükümlerinin ilk kez uygulanacağı 24 Haziran 2018 tarihli Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Genel Seçimlerinin takvimini, 26 Nisan 2018 tarih ve 289 sayılı kararı ile ilan etti. Başlangıcı 30 Nisan 2018 olarak ilan edilen seçim takvimi, 55 günden ibaretti.

24 Haziran 2018 seçimlerinde Türkiye, Cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerinin birlikte yapılması, siyasi partilerin seçime ittifak hâlinde girebilmesi gibi pek çok ilki bir arada yaşadı. Anayasa’nın 67. maddesinin son fıkrasında “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.” hükmü bulunmakla birlikte; 16 Mart 2018 tarihinde seçim kanunlarında yapılan kapsamlı değişikliklerin tümü, Anayasa’ya 21 Temmuz 2017 tarihinde eklenen Geçici 21. maddenin H fıkrasında yer alan “Anayasanın 67 nci maddesinin son fıkrası hükmü, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi bakımından uygulanmaz.” hükmü uyarınca, 24 Haziran seçimlerinde uygulanabildi.

Seçim takviminin ilanı ile birlikte, Oy ve Ötesi olarak, Türkiye’de bulunan 81 ilin tamamında seçim mevzuatına ilişkin eğitimlerimize ve gönüllü seçim gözlemciliği organizasyonumuza başladık. Geçmiş seçimlerde veri alınamayan yerlerde de gözlemci bulunmasının önemine inanarak “Türkiye Öncelik Haritası”nı oluşturduk ve elde ettiğimiz veriler ışığında, yeterli ve dengeli sayıda sandık kurulu üyesinin bulunmadığı ilçeleri önceliklendiren haritamızı siyasi partilerle ve kamuoyuyla paylaştık. Bu harita ile, seçim güvenliğine katkıda bulunmak isteyen gönüllülerimizin, gözlemciye en çok ihtiyaç duyulan ilçelerde görev almalarını kolaylaştırmayı amaçladık.

B- Seçim Genelgesinin İlanı

Yüksek Seçim Kurulu, 24 Haziran 2018 tarihli seçimlerde uygulanacak usul ve esaslara ilişkin 135/I sayılı Genelge’yi, seçime 48 gün kala, 6 Mayıs 2018 tarihli kararıyla ilan etti. Oy ve Ötesi olarak, yukarıda belirtilen mevzuat değişikliklerini ve 135/I sayılı Genelge’deki yeni uygulama usul ve esaslarını içeren kapsamlı sandık başı eğitimlerine ilişkin eğitim materyallerini, 29 Mayıs 2018 tarihi itibarıyla kamuoyunun kullanımına sunduk. Bu tarihten itibaren, 30 günden az bir sürede; Samsun’dan Antalya’ya, Van’dan Uşak’a, Sinop’tan Mersin’e, Ağrı’dan İzmir’e, Türkiye’nin dört bir yanında, her bölgede yüz yüze eğitimler verdik. Aktif vatandaşlık bilinciyle, on binlerce vatandaşı seçim güvenliği odağında bir araya getirdik.

Diğer yandan, seçimlere bir aydan az bir süre kala, 2 Haziran 2018 tarihi itibarıyla, seçmenlerin oy kullanacağı binalar ve sandıklar ilan edildi. Mart 2018’de değişen hükümlerden biri olan 298 sayılı Kanun’un 14. Maddesine dayanılarak Yüksek Seçim Kurulunca taşınmasına/birleştirilmesine karar verilen sandıklar kamuoyu ile paylaşılmamakla birlikte, taşınan/birleştirilen sandıklara ilişkin kararlar, Yüksek Seçim Kurulu tarafından, siyasi partilerle haziran ayı içerisinde, fasılalı olarak paylaşıldı. Taşınmasına/birleştirilmesine karar verilen sandıklar toplamda 120.724 seçmeni etkilemiş olup, taşıma/birleştirme kararı verilen iller içinde en düşük oranda seçmenin etkilendiği il, seçmen sayısına %0,28 oranla Kars olurken; en yüksek oranda seçmenin etkilendiği il ise, seçmen sayısına %13,06 oranla, Hakkâri oldu.

Sandıkların taşınması/birleştirilmesi yönündeki kararlara konu olan iller arasında, il ortalaması bazında en düşük uzaklaşma ortalamasına sahip olan il, 3,18 km ile Kars olurken; en yüksek uzaklaşma ortalamasına sahip olan il ise, 19,44 km ile Tunceli oldu. Taşınan/birleştirilen sandıkların seçmen sayılarına ve ortalama uzaklıklarına ilişkin analizimize internet sitemizden ulaşabilirsiniz.

2. OY VE ÖTESİ VERİLERİYLE SEÇİM GÜNÜ ÖNCESİ VE SEÇİM GÜNÜ

A- Seçim Günü Öncesi

B- Seçim Günü

(i) Seçim Sürecine Dâhil Olan Gönüllerimize İlişkin Veriler

(ii) Türkiye Barolar Birliği İş Birliği ile Yürütülen Çağrı Merkezimize İlişkin Bulgular

Şimdiye kadar dâhil olduğumuz tüm seçimlerde olduğu gibi, 24 Haziran’da da saat 06.30’dan itibaren Türkiye Barolar Birliği ile Oy ve Ötesi gönüllü avukatlarının çalışmaya başladığı çağrı merkezimize gün içinde yaklaşık 2.000 çağrı geldi. Söz konusu çağrılara hukuki destek verildi ve çağrılarda aktarılan vakalara ilişkin bilgilerin büyük bir bölümü kayda geçirildi.

Çağrı merkezimize Türkiye’nin dört bir yanından ulaşan çağrılarda öne çıkan başlıklar aşağıdaki gibidir:

Diğer yandan, 24 Haziran seçimleri kapsamında, gönüllülerimizin tanık/müşteki/şüpheli sıfatıyla içerisinde yer aldığı 20’nin üzerinde adli vaka bildirildi. Sandık başında görev almış 50’nin üzerinde gönüllümüzün darp, kötü muamele, tehdit ve/veya hakarete maruz kaldığına yönelik şikâyetler aldık. Bu vakaların tamamına yakınında, kanun gereği bir siyasi partinin gözlemcisi olarak görev yapan ve sandık başında bulunma hakkına sahip olan gönüllülerimiz, yaşanan olaylar sonrası görevlerine devam edemediklerini bildirdi. Söz konusu adli vakalara ilişkin süreçleri takip ediyoruz.

Yaşanan tüm bu olumsuzluklara ve ihlallere karşın, sandık başında görev alan on binlerce gönüllümüz aracılığı ile, seçim gününün mevzuata uygun geçmesi için ülkemizin dört bir yanında çalıştık ve gerekli durumlarda şikâyet ve itiraz mekanizmalarını çalıştırdık. Sandık sonuç tutanakları ve şikayet dilekçeleri, birçok gönüllümüz tarafından siyasi partilere teslim edildi.

(iii) Seçim Günü “T3 Tutanak Gönder” Mobil Uygulaması Üzerinden Doldurulan Ankete İlişkin Veriler

24 Haziran günü, saat 16.00’da (sayım ve döküm işlemleri henüz başlamamışken) “T3 Tutanak Gönder” mobil uygulaması kullanıcılarına gönderdiğimiz anketi cevaplayan 18.543 kişiden 17.093’ü (%92,18’i) bulunduğu sandıkta her şeyin yolunda olduğunu belirtirken; 1389’u (%7,49’u) sandık kurulunda partilerin temsiliyetinin yetersiz olduğunu, 756’sı (%4,08’i) baskı altında hissettiğini fakat buna rağmen görevine devam ettiğini, 427’si (%2,3’ü) ise baskı altında ve huzursuz hissettiği için sandık çevresinden uzaklaştığını belirtmiştir.

(iv) T3 Karşılaştırmamız ve Sonuçları

Türkiye Tutanak Teyit (“T3”), gönüllülerimiz tarafından fotoğrafları gönderilen sandık sonuç tutanakları üzerindeki sayısal verilerin sisteme girilmesi sonucunda, bu sayısal verilerin Yüksek Seçim Kurulu verileri ile karşılaştırılmasını ve varsa aradaki farklılıkların saptanmasını sağlayan bir yazılımdır.

150.546’sı Cumhurbaşkanı seçimine ve 133.898’i milletvekili genel seçimine ait olmak üzere 81 ilden toplam 284.444 tutanak fotoğrafı, gönüllülerimizce, “T3 Tutanak Gönder” mobil uygulamamız aracılığıyla T3 sistemimize yüklendi. Yüklenen tüm tutanaklar arasından mükerrer olanlar ayrıştırıldıktan sonra elde ettiğimiz tekil tutanak sayısı; Cumhurbaşkanı seçimi için 65.254, milletvekili genel seçimi için ise 63.178 oldu. Sistemimize, bunlar haricinde, farklı kaynaklardan tutanak fotoğrafı girişi olmamıştır. Gönüllülerimizin mobil uygulama üzerinden gönderdiği tutanak fotoğraflarının, kesin olmayan Yüksek Seçim Kurulu sayısal verileri ile karşılaştırılması, dünyanın dört bir yanından 44.612 T3 gönüllüsünün veri girişi yapması ile gerçekleştirilmiş ve karşılaştırma sonucunda aşağıda detayları belirtilen sayısal çıktılar elde edilmiştir.

1. Tutanak Teyit

Yer aldığımız seçimlerde gerçekleştirdiğimiz bir başka çalışma olan tutanak teyidi, yukarıda açıklandığı üzere, sandık sonuç tutanakları üzerindeki sayısal veriler ile Yüksek Seçim Kurulu sayısal verilerinin karşılaştırılmasına ve varsa bu veriler arasındaki tutarsızlıkların saptanmasına yöneliktir. Tutanak teyit mekanizması, oy sayımı ve tutanak düzenlenmesi sırasında oluşabilecek hataların tespitini kapsamamaktadır. Bu bağlamda, yurt içinde kurulan toplam 180.065 sandıktan, Cumhurbaşkanı seçimi için 49.415 adet (%27,4) ve milletvekili genel seçimi için 51.631 adet (%28,7) tekil tutanağın T3 sistemimiz içerisinde teyit edilmesi sonucunda şu ana kadar bulunan uyuşmazlıklar aşağıdaki gibidir:

Milletvekili genel seçimi bakımından tespit edilen tutarsızlıklar, itiraz süresi dolmadan, siyasi partilerle paylaşılmıştır. Söz konusu tutarsızlıkları, internet sitemiz üzerinden, sandık bazında ve toplam oy adedi cinsinden ayrıntılı olarak inceleyebilirsiniz.

Ayrıca, gönüllülerimiz tarafından gönderilen tüm sandık sonuç tutanağı fotoğrafları ile sandık bazlı, kesin olmayan Yüksek Seçim Kurulu sonuçlarını https://t3.oyveotesi.org/#/sonuc adresinden inceleyebilirsiniz.

2. Kesin Olmayan Resmî Verilere Göre %95 ve Üzeri Tek Taraflı Oy Kullanımı

Tablo 1 - Kesin olmayan Yüksek Seçim Kurulu verilerine göre, kullanılan geçerli oyların %95’i ve fazlasının tek bir Cumhurbaşkanı adayına verildiği sandıkların dökümü