Türkiye yıllardır kendi uçağını yapmayı tartışıyor. Uçak böyle yapılır

Uçak böyle yapılır
Güntay Şimşek yazdı: Türkiye yıllardır kendi uçağını yapmayı tartışıyor ancak henüz neticeye gidebilecek bir yol bulunmuş değil


Türkiye’de, büyük bir üretici ile birlikte kendi uçağımızı yapmak için tartışmalar sürerken Çin üç yılda dar gövdeli uçak segmentinde Airbus ve Boeing ile rekabet edecek yolcu uçağı C919’u üretmek için önemli adımlar attı.

Türkiye yıllardır kendi uçağını yapmayı tartışıyor. Son olarak AK Parti hükümetiyle konu daha fazla gündeme geldi. Hatta bir de tarih verildi; 2023. Ancak henüz neticeye gidebilecek somut, sağlıklı, makul bir yol ve yöntem bulunmuş değil. Bizimkilere de örnek olması kabilinden Çin’in kısa sürede kendi yolcu uçağını hayata geçirme serüvenini masaya yatırmak istedim. Meraklıları savunma sanayinde ve milli savaş uçağı üretiminde Güney Kore’deki gelişmelere göz atabilirler.

Türkiye halen daha uçak yapma tartışmasından kurtulamamışken Çin, kendi uçağını üretmek için önemli adımlar attı. 2020’de dünyanın beşinci büyük uçak üreticisi olmaya çok yaklaşan Çin, dar gövdeli yolcu uçağı C919 modeli için ilk siparişleri aldı, bu uçağın “mock-up”ını da dünya basını ve havacılık sektöründen uzmanlarla paylaştı.

2007’de yolcu uçağı üreteceğini açıklayan Çin, iki yıl önce Çin Havacılık Fuarı’nda C919’un tanıtımını yaptı, kamuoyuyla üreteceği uçağın ana hatlarını paylaştı. Devlet şirketi olan Çin Ticari Uçak Şirketi (Comac), aradan geçen iki yılda C919’un tedarikçilerini belirledi, C919’un tip sertifikası için Çin Sivil Havacılığı’na başvuru yaptı ve tasarımında önemli bir yol aldı. Comac’ın açıkladığı teknik özelliklere göre C919, tümü ekonomi sınıfında 168 koltuk kapasitesine sahip olacak. Uçakta ekonomi ve business oturma düzeninde 156 koltuk yer alabilecek.

Comac, C919’un 6 farklı modelini üretmeyi planlıyor. Comac’ın üreteceği modeller ticari yolcu uçağı, VIP iş jeti ve askeri alanlarda kullanılacak. Ayrıca C919’un bir modeli de kargo uçağı olacak.

İlk uçuşu 2014’te

Comac C919’un biri 4.075 km standart menzile diğeri 5.555 km daha uzun menzile sahip iki modeli olacak. İlk uçuşunu 2014’te yapması planlanıyor. Servise giriş tarihi olarak ise 2016 veriliyor. Comac 2014’teki ilk uçuşa yetişecek şekilde uçağın tasarımını 2012’de bitirmeyi hedefliyor.

Çin Devlet Konseyi, Şubat 2007’de büyük ticari uçak geliştirme kararı aldığında uçağın hizmete girme yılı olarak 2020 belirlenmişti. C919’un üretim programı 4 seneye denk gelecek şekilde hızlandırıldı. Çünkü Çin, Boeing’in 737 ve Airbus’ın A320 tiplerinin yerini alacak yeni modeller üretmesinden önce C919’u pazara sunmak istiyor.

Gelecek 20 yılda tüm dünyada 21 bin dar gövdeli uçağa ihtiyaç olacağına dair tahminler sebebiyle Çin, 1.7 trilyon dolar büyüklüğündeki bu pazardan pay almak için çalışmalarını sıkı tutuyor. Çin, Comac şirketiyle, yolcu uçağı üretiminde Avrupalı Airbus ve Amerikalı Boeing’in yanı sıra Rusya, Brezilya, Kanada ve Japonya’daki üreticilerle de rekabet etmeyi hedefliyor. 2020’lerin sonunda ABD’den sonra dünyanın en büyük yolcu uçağı piyasası haline gelecek Çin, C919 ile yabancı yolcu uçaklarına olan bağımlılığını azaltmak istiyor.

Tedarikçileri de belli oldu

Comac’ın üreteceği C919’un motorlarının CFM International Leap X olmasına karar verdi. GE Havacılık Sistemleri ve Çinli ortağı AVIC Sistemleri, geniş alan gösterme sistemleri, bakım ve uçuş kayıt sistemleri de dahil elektronik sistemleri sağlayacak. Rockwell Collins ve Çinli ortağı Çin Elektronik Teknoloji Şirketi, iletişim, navigasyon ve gözetleme ekipmanlarını sağlayacak. Comac’ın yan kuruluşu Şanghay Uçak, C919’un yakıt ve hidrolik sistemlerinden sorumlu olurken tekerlek ve frenleri için Honeywell ile anlaşma yapıldı.

İlk siparişini Çinli havayollarından aldı

Çin Ticari Uçak Şirketi (Comac) C919 için ilk siparişini aldı. Çinli havayolları Air China, China Southern Havayolu, China Eastern Havayolu, Hainan Havayolu, Çinli kiralama şirketi CBD Leasing Company ve General Electric’in uçak finansman ve kiralama şirketi GECAS toplam 100 uçaklık sipariş verdi. Air China, China Southern ve China Eastern 20’şer adetlik C919 siparişi verirken GECAS, 10 uçaklık sipariş verdi. Siparişlerin 50’si kesin 50’si opsiyonlu. Comac 20 yılda 2 bin adet C919 satmayı hedefliyor ancak motor üreticisi CFM C919 için bin adetlik talep olacağını öngörüyor. Uçak kendini ispat edinceye kadar havayollarının C919’u satın almaktan kaçınacağı yorumları yapılmıştı. Ancak, Comac’ın C919 için aldığı siparişler pazarda kabul gördüğünün bir işareti olarak değerlendiriliyor. Dünyanın önemli kiralama şirketlerinden biri olan GECAS’ın C919 siparişi vermesinin, Amerikan Federal Havacılık Dairesi’nin (FAA) uçağa sertifika vermesi açısından önemli bir destek olacağı belirtiliyor. Çin’in C919 için FAA’den sertifika alması gelişmiş ülkelere satışını kolaylaştıracak.

ARJ21 test uçuşlarına başladı

C919 dışında Comac, 90 koltuk kapasiteli bölgesel uçak ARJ21-700’ü de üretiyor. Montajı başlayan ARJ21’in burun bölümü Chengdu Havacılık, gövde bölümü Xian Havacılık ve dikey sabitleyicisi Shenyang Havacılık tarafından Comac’ın yan kuruluşu Shanghai Aircraft Manufacturing’e teslim edildi. Uçuş testleri de başlayan ARJ21’in dört test uçağından biri ilk defa Zhuhai’deki Çin Havacılık Fuarı’nda bir uçuş gerçekleştirdi. ARJ21 için 237 adet sipariş alan Comac ilk teslimatı bölgesel jet operatörü Chengdu Havayollları’na gerçekleştirecek. ARJ21 programındaki gecikmeler nedeniyle ilk teslimatın 2011’in üçüncü çeyreğinde olması bekleniyor.

 

Askeri Cephe

Davul Türk, tokmak İtalyan

Türkiye’de havacılık endüstrisini geçmişi çok eski yıllara dayanıyor. Hatta havacılığı en yakın takip edenlerden birisi olduğumuzu bile rahatlıkla söylemek mümkün, ama 1930’lu yılların sonuna doğru dış kaynakların etkisinde gelişen negatif yaklaşımlar halen daha düzelmiş değil. Son 30 yılda ise tamamen taşeronluğa soyunduğumuz için önemli bir mesafe kat edemedik. Bu konuda en hassas olması gereken Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ise maalesef en zayıf halkayı oluşturuyor. Güzel bir örnek olan Tahsin Şahinkaya hadisesi, yıllar sonra yıkama yağlama röportajlarla geçiştirilecek bir olay değildir.

Türkiye ile birlikte yola çıkan bazı ülkeler kendi milli tasarımlarını yaparak havacılıkta ciddi mesafe kat ederken Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TUSAŞ) gibi kulağa hoş gelen isimli şirketlerimizin yönetim şekli, sürekli emekli asker kontrolüne bırakılması, bir türlü sivil endüstriyle buluşmaması çıkmaza girmemizin önemli nedenidir. TAI, TEİ, Havelsan, Aselsan, Roketsan artık aklınıza ne geliyorsa bu tarz şirketlerin tek çatı altında toplanması, kesinlikle TSK ve emekli paşa sultasından kurtarılması ve sivil, profesyonel yönetimlere, bırakılması gerekir. Bu tablo beraberinde kontrolü, denetimi ve hesap sormayı da getirir.

Kısa süre önce ziyaret ettiğim İtalya’da durum böyle. Finmeccanica çatısı altında uzaydan savunma sanayine kadar 100’e yakın şirket var. Sivil/askeri uçak, uydu, haberleşme, helikopter, hızlı tren, enerji, ulaşım ve her türlü milli yazılımlar yapılıyor. Finmeccanica’da görev yapanlar işinin ehli profesyoneller. Yıllık ciroları ise 18 milyar Euro.

İtalyan Finmeccanica’nın çatısı altındaki AgustaWestland şirketinden 9 adet hafif taarruz helikopteri almak için kısa süre önce yeni bir anlaşma daha imzaladık. Göktürk Gözetleme Uydusu’nu da aynı grup yapıyor. 2008’de ise ATAK projesi adı altında 50 adet helikopter için 3 milyar dolarlık anlaşmaya imza koyduk. Güya TUSAŞ, Roketsan, Aselsan gibi şirketlerimiz de alt yüklenici olacakmış. İtalyanlar, iş bilmezlerin boynuna davulu astılar, istedikleri zaman çalacaklar. Bizleri “Milli helikopter yapıyorsunuz” diye uyutup, rakamları yukarı çekecekler, bizimkilerin de gıkı çıkmayacak. Sırada ise aynı taktikle yani millilik kisvesiyle Türkiye’ye gelmek isteyen Eurofighter var. Bir millilik olayı tutturduk, bu işin sırrını çözen yabancılar da yakaladıkları yerden Türkiye’yi kazıklamaya çalışıyor. 30 milyonluk helikopterleri 50-60 milyon seviyelerinde satıyorlar. Biz de avunuyoruz, şurası milli, burasını biz yaptık diye…

Anlayacağınız yine zaman kaybediyoruz, yine kazıklanıyoruz, yine bitpazarına nur yağdırıyoruz.

 

Sivil Cephe: Hayali uçaklarla uçuyoruz

Havacılık serüvenimizin tarihi ne kadar eskiyse, halihazırda havacılıkla ilgili hayal mahsulü haberlere, kâğıt üzerindeki projelere verdiğimiz önemde o derece dengesiz. Mesela, “NASA uzay için tek kişilik uçak tasarladı” gibi veya “NASA’dan dünyanın en hızlı yolcu uçağı” şeklinde henüz realize edilmemiş, hayata geçirilmemiş projeler ülkemizin en ciddi gazetelerinde manşete çıkabiliyor. Hâlbuki bu projelerin geliştirildiği ülkede yani Amerika’da bırakın gazeteleri, çoğu havacılık dergilerinde dahi bu tarz haberlere bu denli önem verilmez. Dikkate alınmaz. Çünkü adı üzerinde proje, tasarım. NASA, yılda 4-5 civarında uçaklarla ilgili tasarım projeleri açıklıyor. Bazıları bir önceki projelerin geliştirilmiş hali olduğu gibi bazı açıklananlar da çoktan rafa kaldırılmış olabiliyor. Aynı durum Boeing ve Airbus için de geçerli. Zaman zaman ben de bu sayfaya konsept uçakları alıyorum. Ama bunlar ciddiye alınıp birinci sayfaya konacak haberler değildir. En fazla gazetelerin arka sayfa güzellerinin yanına fotoğraflı haber olabilir. “Panda üçüncü yavrusunu doğurdu” veya “Nesli tükenmekte olan beyaz aslanlar...” tarzında haberlerle eşdeğer konumdadır. Ama onların bile bir gerçek tarafı olmasına rağmen, bunların yoktur. Sadece hayal kurdurur.

Mesela, “NASA önümüzdeki 3 yıl boyunca yılda 5 milyon dolarlık bütçe ile ses hızından 5 kat daha hızlı gidebilecek hipersonic uçak yapmayı planlıyor. Eğer bu uçak yolcu uçağı olsaydı Sydney’den New York’a 2,5 saate uçabilirdi”. Aklınıza geleni bu aşamadan sonra sallayabilirsiniz. “İstanbul-New York 2 saat.” Ben, Ekim 2010’daki Hürriyet’ten bir sallama örneği vereyim: “Boeing süpersonik uçak yapacak İstanbul-New York 3 saate inecek” bu haberi Amerika’da hiçbir gazetede bulamazsınız. Çünkü onlarda Hürriyet yazı işleri gibi bir acar kadro yok ki, doğmamış çocuğa don biçsinler. “Olmayacak duaya amin” diyerek manşete yerleştirsinler. O ruh hali daha sonra diğer gazetelere de nüksetti ve NASA haberi birinci sayfaya yerleşti. Eski kulağı kesik gazetecilik böyle. Aslı astarı olmasa dahi illa bir farkındalık yapılması gerektiğine inanıyorlar. Ama o zamanlar çoktan geçti. Ha bu arada Türk Hava Yolları (THY) Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Topçu da herhangi bir riski olmadığı için Boeing süpersonik uçaklardan 20 adet sipariş verdi.

Evet, işte bu ruh haliyle, 2023 yılına yetiştirmek üzere uçak yapmayı planlıyoruz. Peki bu planı NASA yapsaydı, ne olurdu?

 

C919 TEKNİK ÖZELLİKLER

* Yolcu sayısı: 156-168

* Uzunluk: 38.9 m

* Yükseklik: 11.95 m

* Kanat açıklığı: 35.8 m

* Menzil: 4.075 km-5.555 km

* Kabin içi genişlik: 3.9 m

* Kabin içi yükseklik: 2.25 m

* Motor: 2 adet CFM International Leap